Bewerking van edelstenen

Bewerkt of onbewerkt?

Hoewel twee edelstenen hetzelfde kunnen lijken qua kleur, slijping en uitstraling, zegt dit niet zoveel over de kwaliteit. Belangrijker is of een steen bewerkt of onbewerkt is. Bewerkte edelstenen zijn op één of meerdere manieren bewerkt om de uitstraling te verbeteren, terwijl onbewerkte stenen uitsluitend geslepen en gepolijst zijn.

Edelstenen van minder goede kwaliteit worden behandeld of bewerkt zodat ze qua kleur, slijping en uitstraling lijken op een zeldzame edelsteen van hoge kwaliteit. Vanwege het grote aanbod behandelde stenen, zijn ze echter minder kostbaar dan onbehandelde of onbewerkte edelstenen. We onderscheiden vijf behandelingsniveaus:

None (onbewerkt)
Insignificant (zeer lichte bewerkt)
Minor (lichte bewerkt)
Moderate (intensieve bewerkt)
Significant (zeer intensieve bewerkt)

Behandelde edelstenen zijn overigens niet ‘slecht’, ze zijn alleen van een lagere kwaliteit maar daardoor vaak wel beter betaalbaar. Een onbewerkte smaragd kost bijvoorbeeld duizenden euro’s per karaat, terwijl een bewerkte smaragd slechts een paar honderd euro per karaat kost. Het prijsniveau van gekleurde edelstenen neemt dus af naarmate de bewerking toeneemt:

Hoogst geprijsd zijn natuurlijke edelstenen – Natural
Daaronder komen de edelstenen die enkel een hittebehandeling hebben ondergaan – Heated
Daarna komen de edelstenen waaraan tijdens de hittebehandeling stoffen zijn toegevoegd, zoals titanium en beryllium – Diffused en Be-diffused
Als laagst geprijsd vinden we logischerwijs de synthetische edelstenen – Synthetic

Duidelijkheid over bewerkingen

De meeste edelstenen worden na delving geslepen en gepolijst om ze hun gewenste vorm en glans te geven. In die zin zijn ook de ‘onbehandelde stenen’ bewerkt zodat zij in bijvoorbeeld sieraden verwerkt kunnen worden. Dit zijn de meest traditionele behandelingen van edelstenen, waarbij de oorspronkelijke kenmerken onaangetast blijven.

Naast deze traditionele bewerkingsmethoden, kunnen edelstenen ook op andere wijzen worden behandeld om hun uitstraling, kleur of helderheid te veranderen. Het is voor een leek vaak niet mogelijk om aan een edelsteen te zien of deze bewerkt is of niet. Omdat wij het belangrijk vinden dat u weet wat u koopt, lichten wij graag de meest voorkomende bewerkingen toe. Bij stenen die u bij ons koopt, zullen wij altijd duidelijk vermelden of en zo ja, hoe deze zijn bewerkt. We pretenderen hiermee niet compleet te zijn: ook de bewerkingen van edelstenen worden steeds verder verfijnd en mogelijk komen er nieuwe technieken bij. Daar passen wij de informatie op deze pagina uiteraard weer op aan.

Verschillende typen bewerkingen

Verhitten: de hittebehandeling verbetert kleur en helderheid en is veel voorkomend en breed geaccepteerd in de branche. De stabiliteit van de behandeling is zeer goed, een kleur zal naar verloop van tijd niet teruglopen. Bij sommige stenen wordt de kleur intenser, bij anderen verdwijnen niet-gewenste schakeringen. Ook kan een steen verhit worden door onderdompeling in olie waardoor deze lichter wordt en insluitsels benadrukt worden, zoals bijvoorbeeld bij barnsteen.

Bleken: door een edelsteen te bleken, wordt de kleur van de steen veranderd of verminderd. Deze techniek wordt veel gebruikt bij parels, koraal, jadeïet en tijgeroog. Door bleken kan een edelsteen of parel brozer of poreuzer worden waardoor bijvoorbeeld huidvet, make-up en chemicaliën sneller worden opgenomen.

Oliën: door de edelsteen te oliën wordt het oppervlak gladder en verminderen zichtbare inkepingen en breuken. Voorbeelden van geoliede stenen zijn smaragd, opaal en robijn.

Bestraling: wanneer stenen gecontroleerd blootgesteld worden aan een gedoseerde hoeveelheid straling, kan de kleur van bepaalde edelstenen veranderen. Gecontroleerde bestraling wordt soms gebruikt om inferieure kleuren te veranderen in prachtige intense en geliefde kleuren. We zien dat diamanten daarom vaak worden bestraald om een opvallende kleur te krijgen, maar ook topaas, saffier en kwarts worden bestraald. Deze stenen geven geen straling af en zijn dus veilig om te dragen. Echter, bij saffieren is de kleur niet altijd consistent en kan deze vervagen als ze worden blootgesteld aan fel licht of wanneer ze worden verwarmd.

Verven/inkleuren: door breuken in de edelsteen te vullen met gekleurde verf of was, verbetert de uitstraling en de kleur. Parels worden vaak geverfd, maar bijvoorbeeld ook lapis lazuli, jade, kwarts, smaragd en robijn worden geverfd. Om het resultaat te verbeteren worden edelstenen soms eerst gebleekt en dan geverfd. Bij gekleurde edelstenen is het van belang dat zij niet in contact komen met chemicaliën die de kleur kunnen aantasten. Ook langdurig blootstellen aan direct zonlicht, kan effect hebben op de kleur.

High Pressure, High Temperature (HPHT): door diamanten onder hoge druk te verhitten, kan een diamant van kleur veranderen. Dit wordt hoofdzakelijke gedaan om een diamant kleurloos te maken, maar kan ook worden gedaan om een bruine diamant te transformeren naar geel, oranje/geel of blauw.

Coaten: edelstenen, bijvoorbeeld diamanten, topazen en tanzaniet, worden door middel van verdamping, geheel of deels bedekt met een dun laagje metaaloxiden (titanium, goud, zilver). Hiermee wordt de kleur en de uitstraling gewijzigd of verbeterd.. Zo worden topaas en maansteen verkocht met bijzondere kleuren, die zij te danken hebben aan een coating. Deze worden verkocht onder de handelsnaam ‘’Mystic topaz’ en ‘Celestial moonstone’.

Impregneren/vullen: door poreuze edelstenen te vullen of impregneren met wax, hars of glas, verbeteren glans en transparantie. Deze behandeling zorgt er ook voor dat breuken minder goed zichtbaar worden. Diamanten, robijnen, saffieren en smaragden zijn een populair onderwerp voor dergelijke behandelingen. Poreuze of gebroken stenen zoals turkoois, jadeiet en lapis lazuli worden erdoor versterkt. De eenvoudigste behandeling is waxen.

Diffusiebehandeling: met diffusiebehandeling kunnen kleur en het optische stereffect ingebracht worden. Nadat de steen hittebehandeld is, kan deze door middel van diffusiebehandeling met een kleur geïmpregneerd worden. In het geval van titaniumdiffusie wordt een levendige kleurlaag gevormd aan het oppervlak van een fletse gekleurde saffier. Omdat de kleurlaag zich alleen aan het oppervlak bevindt, kan de oorspronkelijke natuurlijke kleur van de steen worden blootgelegd als de steen gebarsten of opnieuw gepolijst wordt. De andere methodiek van diffusiebehandeling is met toevoeging van het element beryllium. Hierdoor ontstaat een oranje tot goudachtige kleur en deze zal dieper in de steen doordringen. Deze behandeling wordt uitgevoerd bij een temperatuur van 1900 tot 1950 graden Celcius. De stenen die hieruit ontstaan worden ook wel padparadscha genoemd. Bij de verkoop van deze stenen dient altijd vermeldt te worden dat deze stenen een beryllium diffusiebehandeling ondergaan hebben.

Boren met laser: deze behandeling wordt uitsluitend uitgevoerd bij diamanten, omdat diamant sterk genoeg is om de hitte van de laser te weerstaan. Het doel van laserboren is het bereiken van een insluitsel, dat hierna behandeld of verwijderd kan worden en daardoor niet meer zichtbaar is. Meestal zijn deze insluitsels ijzersulfiet. Met de laser wordt een minuscule opening geboord tot het insluitsel. Dit wordt niet volledig verwijderd maar gebleekt met zuur.

Een nieuwe methode is het induceren van breuk (inducing fracture) waarbij er geen boorgat is. Een voorbeeld hiervan is KM laserbehandeling; Kiduah Meyuhad (KM) betekent ”Speciale boor”. Hierbij worden kleine scheurtjes gemaakt met een zeer fijne laser. De laser verhit de donkere insluitsels en veroorzaakt spanningsbreuken die doorlopen tot het oppervlak van de steen. Deze breuken kunnen vervolgens met zuur worden behandeld om de donkere insluitsels te bleken.

Samengestelde edelstenen

Een bijzondere categorie bewerkte edelstenen zijn de zogenaamde samengestelde edelstenen. Doublets of triplets zijn samengestelde stenen die gemaakt zijn van twee of drie aan elkaar gecementeerde of versmolten delen. Hieronder de verschillende soorten samenstellingen:

Opaal doublet: de meest bekende doublet is wel de opaal doublet. Deze bestaat uit een fragment opaal, geplaatst op een stuk moedergesteente. Wanneer er bovenop het fragment opaal een kleurloos kwarts, glas of kunststof is geplaatst dan noemen we dit een triplet. Wanneer we dit fenomeen met de loupe bekijken zien we dat het kleurenspel onder het oppervlak van de steen ligt in plaats van erboven.

Suède edelstenen: dit zijn doubletten vaak met bergkristal, ook wel suède-emerald genoemd, waarbij de gekleurde laag ingeklemd wordt tussen twee kleurloze stukken edelsteen. Dit is ook mogelijk met kleurloze beryl. Ziet deze doublet er natuurlijk uit door gelijkende refractische index en 2 fasen insluitsels, dan heet het Smarill.

Korund doublet: bestaat vaak uit groen natuurlijke saffier aan de bovenzijde geplakt op synthetische Verneuil robijn. Deze doublet kan natuurlijke insluitsels vertonen in de kroon en gebogen groeilijnen of kleurbanden in het paviljoen.

Granaat doublet (GTD): met deze doublet gaan sommige handelaren nog weleens de mist in vooral als de granaat doublet gezet is in een kast waardoor de plakrand van de doublet onzichtbaar is gemaakt. Deze doubletten kwamen voor het eerst op de markt begin 1900, vaak almandien granaat bovenop glas. Granaat is echter harder en glanst beter.

Geperst amber: het barnsteen wordt zachter gemaakt door het te verhitten tot boven de 200 graden en vervolgens samengeperst om ‘gereconstrueerd’ te worden. Gepoederde fragmenten worden verwarmd en door een buis getrokken om barnsteen te reconstrueren, ook wel ambroid genoemd. Dit proces vindt sinds 1881 plaats in de Baltische staten.

Onze voorkeur

Wij geven de voorkeur aan onbewerkte of met hitte bewerkte edelstenen vanwege hun kwaliteit en duurzaamheid. Bewerkte, gekleurde edelstenen zijn dus zeker niet uit den boze, maar wij hanteren wel een ondergrens qua kwaliteit. Daarnaast komen onze edelstenen uit diverse (herleidbare) bronnen zodat wij ook weten of en zo ja, hoe een steen is bewerkt voordat wij deze ontvangen.